Ook voor vogels wordt de term spoed gebruikt wanneer er sprake is van een dermate ernstige ziekte of letsel dat snel ingrijpen nodig is om erger te voorkomen. Enkele voorbeelden van spoedgevallen die we op de afdeling Vogels en Bijzondere Dieren regelmatig tegenkomen:
- Een vogel ontsnapt en in een poging dat te voorkomen wordt de deur dichtgegooid. Hierdoor vliegt de vogel tegen de deur of komt ertussen te zitten. Hierna is de vogel enorm versuft, maar kan het soms ook uitschreeuwen van de pijn of bloeden.
- Tijdens het koken met nieuwe pannen valt er plots een vogel van de stok.
- Een pop (vrouwelijke vogel) lijkt al tijden eieren te willen leggen (of heeft er al meerdere gelegd) maar begint steeds vermoeider te worden. Het lijkt alsof ze wil leggen, maar het niet kan.
In bovenstaande situaties spreken we van ‘spoed’. Er is wel een verschil in de mate van spoed, nl. acute, levensbedreigende spoed of spoed met een dringend karakter. Bij acute, levensbedreigende spoed is direct ingrijpen nodig om overlijden te voorkomen. Daarbij is het aangeraden ZO SNEL MOGELIJK een vogelarts te bezoeken. Ook bij spoed met een dringend karakter is snel ingrijpen belangrijk, maar zal dit niet meteen levensbedreigend zijn. Deze gevallen hoeven niet meteen, maar bij voorkeur wel dezelfde of de volgende dag behandeld worden. Contact met een dierenarts is uiteraard belangrijk om dit goed af te stemmen, en te overleggen hoe u uw vogel op een veilige manier naar de kliniek kan vervoeren!
ACUTE, LEVENSBEDREIGENDE SPOED
| Ademhalingsproblemen of benauwdheid | Snellere en/of bemoeilijkte ademhaling met staartwippen, ‘breed zitten’, met bek open ademen, hoorbaar geluid bij in of uitademen, neusholtes die zichtbaar opblazen, etc. |
| Bijttrauma | Door hond, kat of andere vogel (afgebeten tenen, gebroken poot of vleugel, gebroken snavel, etc.) |
| Niet te stelpen bloedingen | Bij geringe bloedingen kan geprobeerd worden de bloeding te stelpen met een beetje bloem (bv iets te kort geknipte nagels of gebroken bloedveer). Indien dit niet lukt = spoed! |
| Brandwonden | Te dicht bij een UVb-lamp gezeten, kropverbranding door voeren van te hete pap, … |
| (verdenking op) Vergiftiging | Van de stok vallen tijdens het koken, aan (giftige) planten, meubilair, medicijnen of bepaalde etenswaren hebben geknaagd, waarbij gevolgen kunnen variëren van maagdarmklachten tot plots een pootje niet meer goed kunnen gebruiken of toevallen, etc. |
| Flauwtes of toevallen | Wankel op stok zitten of er vanaf vallen, niet goed rechtop op de stok kunnen blijven zitten, aanvallen met krampachtige bewegingen en bewustzijnsverlies (vogel is niet aanspreekbaar), etc. |
| Bloederige of zwarte ontlasting | Ontlasting bevat vers (rood) of verteerd (zwart) bloed; wordt regelmatig gezien bij vogels die niet lekker zijn en niet willen eten of drinken |
| Persen op ontlasting of ei | Aanhoudende persbewegingen zonder dat er iets komt; dieren raken vaak uitgeput en ondervoed doordat ze niet eten |
DRINGENDE SPOED (<24 uur)
| Oogtrauma | Zelf met een nagel in het oog gekomen, na vechten of ergens tegen aan te vliegen. Vaak houdt de vogel zijn oog dicht of knijpt met het oog. Ook veranderingen aan het uiterlijk van het oog (aanwezigheid van een witte waas of bloeding) zijn reden om contact met een dierenarts te zoeken. |
| Vermageren / niet eten | Zeker bij hele kleine vogels riskant! Weeg uw vogel regelmatig; een gewichtsverlies van meer dan 10% gewichtsverlies t.o.v. het normale lichaamsgewicht is een aanwijzing dat niet voldoende gegeten wordt! Mogelijk is al een langere tijd sprake van selectief eten, terwijl dat voorheen niet het geval was. Niet eten is ook zichtbaar in vermindering van de hoeveelheid ontlasting die fel/fluorescerend groen van kleur wordt. |
| Plotse zwellingen | Kunnen duiden op o.a. een abces, tumor, breuk of ontsteking. |
| Botbreuken | Na trauma (gevallen of ergens tegen aan gevlogen), afhangende vleugel of poot die niet belast wordt. Wanneer uitstekende botdelen zichtbaar zijn is het van belang direct contact op te nemen! |
| Braken of diarree | Voer opgeven waarbij de vogel ook duidelijk suffer is dan normaal en mogelijk verminderde eetlust heeft. Ontlasting die veel brijiger of natter is dan normaal, geen duidelijke afscheiding tussen ontlasting en uraten (de witte vlag bovenop de ontlasting). |
!! Contacteer bij twijfel ALTIJD een dierenarts !!
Advies via Facebook e.d. neemt cruciale tijd in beslag en leidt vaak tot (onnodige) paniek.
Bij voorkeur contacteert u een vogelspecialist of dierenarts die ruime ervaring heeft met vogels (vogelarts).
Het is aangeraden dit telefoonnummer in de buurt van de reismand/reiskooi te houden.
Andere spullen om klaar te hebben liggen in geval van spoed zijn:
- enkele schone handdoeken
- een waterkruik om onderkoeling tegen te gaan (N.B. Wikkel altijd een handdoek om de kruik om rechtstreeks contact en bijkomende verbrandingen te voorkomen)
- een kleine hoeveelheid van het eigen voer…
De Universiteitskliniek voor Gezelschapsdieren in Utrecht is 24/7 open voor spoedgevallen en bereikbaar via telefoonnummer 030-2539411 (keuze 1 voor spoed). Op weekdagen van 8u-17u komt u rechtstreeks op de afdeling Vogels en Bijzondere Dieren bij een vogelspecialist terecht. Buiten deze tijden wordt u opgevangen door een spoedarts van de Spoedkliniek voor Gezelschapsdieren Midden-Nederland (SGMN). Deze arts kan telefonisch contact opnemen met de specialist, en – indien noodzakelijk – de specialist oproepen om de vogel te behandelen. In veel gevallen is eerste stabilisatie met vloeistoftherapie en dwangvoeding nodig voordat verder onderzoek kan worden uitgevoerd. Deze zorg kan geleverd worden door de spoedartsen en verpleegkundig personeel.
Onderzoek draagt bij aan het welzijn van onze dieren. Dr. Marla Lichtenberger (16 February 1953 - 4 April 2019), een bekende Amerikaanse specialist in Spoed en Intensieve Zorg voor Dieren, is één van de pioniers op het gebied van spoedopvang van vogels en bijzondere dieren. Gedurende haar carrière heeft zij tientallen artikelen gepubliceerd over spoedopvang van vogels, van eerste evaluatie tot aan stabilisatie en monitoring van de kritieke patiënt. Zij was bijvoorbeeld één van de eerste onderzoekers die publiceerde over het uitvoeren van bloeddrukmetingen en reanimaties bij vogels en bijzondere dieren. Haar kennis en expertise hebben een belangrijke stempel gedrukt op de wijze waarop dierenartsen in de huidige tijd vloeistoftherapie toepassen en eerste hulp verlenen aan vogels.
Dit artikel is op 30-8-2019 gepubliceerd en is geschreven namens Vrienden Diergeneeskunde, door de specialisten van de afdeling "Vogels en Bijzondere Dieren" van de Universiteit Utrecht; Schrijvers: M.M.C. Heuvelmans, Dr. Yvonne van Zeeland en Dr. Nico Schoemaker. Dit artikel is met toestemming beschikbaar gesteld voor Avonturia de Vogelkelder, met als doel de kennis en informatie van onderzoeken en vogelspecialisten te delen met de echte doelgroep, papegaaienliefhebbers, om het welzijn van papegaaien te verbeteren in Nederland, België en de rest van de wereld.
Wist u dat u ook kunt bijdragen aan onderzoek en het welzijn van papegaaien? Vrienden Diergeneeskunde is het goede doel van de faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht. Zij zetten zich in voor wetenschappelijk onderzoek om het welzijn en de gezondheid van papegaaien te verbeteren. U kunt doneren via de website van Vrienden Diergeneeskunde: doneer direct. Alle opbrengsten gaan naar het onderzoek papegaaienwelzijn.
