Soms is het gewoon niet anders en moet je met je vogel naar een vogelarts. Soms omdat hij of zij ziek is, soms omdat je wilt laten controleren of je vogel gezond is, bijvoorbeeld na aankoop van een nieuwe vogel die getest moet worden op ziekten, of in het kader van een jaarlijkse gezondheidscontrole.
Niet elke vogel is gewend om gehanteerd te worden, en kan uit angst een vreemde (de dierenarts) bijten, en soms zelfs uitvallen naar de eigenaar. Dit kan ontstaan doordat de vogel in het verleden nare dingen heeft meegemaakt of doordat er tijdens de opvoeding weinig aandacht is besteed aan de socialisatie van de vogel met mensen. Door de vogel op jonge leeftijd te laten wennen aan de transportkooi en hanteren (met en zonder handdoek) kan onnodige stress van een dierenartsenbezoek worden voorkomen. Een goede manier om dit te doen is door het transportkooitje in het zicht van de vogel te zetten en hem of haar de gelegenheid te geven om dit verblijf op zijn eigen tempo te onderzoeken, en wat lekkers als beloning in de kooi te leggen om het onderzoeken van de ruimte extra te stimuleren. Of het transportkooitje kan gebruikt worden als slaapkooi voor de nacht, zodat de vogel gewend is om in het verblijf te zitten.
Hoe kies je de transportkooi?
Om een vogel veilig naar de dierenarts te vervoeren is een goede transportkooi essentieel: het lijkt wellicht voor de hand liggend om een handtamme vogel los in de auto te vervoeren, maar dit kan in het verkeer onverwachte en gevaarlijke situaties opleveren voor zowel uzelf als de vogel! Voor een vogel die niet gewend is om gehanteerd te worden (of wanneer u als eigenaar niet gewend bent om uw vogels te hanteren), is het te overwegen om – zo mogelijk – de vogel in zijn of haar eigen verblijf te vervoeren. Er zijn ook speciale benches, vervoersmandjes of -rugzakken verkrijgbaar die speciaal gemaakt zijn om papegaaien of parkieten in te vervoeren. Ook een kleine honden- of kattenbench, kattenmand, houten kistje, of doorzichtige curverbox met gaatjes.
Belangrijk is dat het verblijf goed geventileerd is zonder dat het tocht, en dat de vogel er niet uit kan ontsnappen. Bovendien is een passende zitstok belangrijk om de reis zo comfortabel mogelijk te maken voor de vogel. Als ondergrond kan je handdoeken of oude kranten gebruiken, zodat de vogel na het onderzoek weer in een schone reiskooi mee naar huis kan. Voor een zieke vogel kan het daarnaast fijn zijn om een warmwaterkruik in het verblijf te hebben om de vogel warm te houden tijdens de reis. Ook een doek over de kooi kan voor helpen, niet alleen om de vogel te beschermen tegen kou, wind of regen, maar ook om overmatige prikkeling van angstige of schichtige vogels te voorkomen. Voer- en waterbakjes kunnen, maar ze gevuld in de kooi hebben hangen is niet altijd handig tijdens de reis. Wél is het verstandig om wat eigen voer van de vogel mee te nemen, zeker als de kans bestaat dat de vogel opgenomen moet worden. Denk in die gevallen ook aan het meenemen van een favoriet speeltje of maatje: net als kinderen zal de vogel zich fijner voelen als er iets vertrouwds in de omgeving aanwezig is.
Checklist voor het bezoek aan de vogelarts:
- Transport kooi (met stok), met kranten, bakfolie of handdoeken onderin
- Eigen voer
- Speelgoed of maatje (zeker wanneer een opname nodig lijkt)
- Lijst van medicatie die de vogel krijgt (of de medicijnen zelf)
- Identificatiepapieren en andere relevante administratie zoals uitslagen van testen op ziekteverwekkers
- In geval van een mogelijke vergiftiging: het middel dat de vogel heeft ingenomen
- Foto’s of filmpjes van afwijkend gedrag of verschijnselen die de vogel thuis getoond heeft maar die niet continue aanwezig zijn
Eenmaal in de kliniek aangekomen zal de vogel door de vogelarts onderzocht worden. Bij een handtamme vogel kan dit vaak zonder dat de vogel vastgehouden hoeft te worden. Echter: ook de liefste vogel kan bij pijn of ziekte anders reageren dan normaal, en in dat soort gevallen kan het voor de veiligheid van zowel de vogel als de vogelarts raadzaam zijn om de vogel in een handdoek te wikkelen terwijl het onderzoek wordt uitgevoerd (zodat de vogel ook geen angst voor handen kan ontwikkelen). Voor een vogel die angstig is of niet gewend is aan hanteren zal de vogel meestal door de arts of assistent met behulp van een handdoek uit het verblijf gehaald worden. Een handdoek is hiervoor het fijnste hulpmiddel omdat de vogel geen herkenbare hand ziet, en daardoor de al bestaande angst voor handen niet nóg groter wordt (wat wel het geval kan zijn wanneer ovenwanten of leren handschoenen gebruikt worden). Bovendien biedt de handdoek bescherming voor de handen van degene die de vogel hanteert (omdat de vogel niet gericht in de vingers kan bijten) en kan de handdoek gebruikt worden om de vleugels van de vogel te omwikkelen, zodat de vogel zich niet kan beschadigen bij het uit de kooi halen. Om de stress voor de vogel te verminderen is het fijnst om een transportkooi met gesloten wanden en zo min mogelijk of verwijderbare inrichting te gebruiken: elk obstakel in de kooi is een plek waar de vogel onder of achter kan duiken, waardoor het langer zal duren (en meer stress oplevert) om de vogel uit het verblijf te halen.
Stress!
Wanneer een vogel zeer angstig is of het hanteren als zeer stressvol ervaart (bv. doordat hij of zij niet gewend is om gehanteerd te worden of een meer stressvolle ingreep nodig is), kan een dierenarts met u overleggen over het gebruik van een kalmerend middel. Dergelijke middelen kunnen per injectie worden ingegeven of via de neus als neusdruppel worden toegediend, waarbij hun werkzaamheid binnen enkele minuten intreedt en een half uur tot uur aanhoudt. Het middel werkt kalmerend, angstverlagend, spierontspannend, en geeft een tijdelijk geheugenverlies, waardoor de vogel geen negatieve herinnering overhoudt aan het bezoek. Nog beter is uiteraard als de vogel voorafgaand aan het dierenartsenbezoek al gewend is aan handelingen zoals de dierenarts die uitvoert (waaronder het hanteren in een handdoek). Door bijvoorbeeld kiekeboe- spelletjes te spelen kan de vogel spelenderwijs bekend raken met de handdoek, zodat de handdoek geen onnodige angst opwekt en het bezoek aan de dierenarts veel minder stress voor de vogel teweeg zal brengen.
Hoe de wetenschap aan deze kennis heeft bijgedragen:
Het gebruik van kalmeringsmiddelen voor vogels heeft met name in de laatste jaren meer aandacht gekregen, nadat in 2012 een onderzoek werd gepubliceerd waarin de toepasbaarheid van deze middelen als neusdruppel bij Amazonepapegaaien werd aangetoond. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat het toedienen van dit middel via de neus een positief effect had op het verzet en angstreacties tijdens het hanteren van de vogel, terwijl nadelige effecten uitbleven. Deze bevindingen werden in verdere vervolgstudies voor diverse andere vogelsoorten bevestigd, waardoor het voor dierenartsen mogelijk is geworden om in situaties waar dat gewenst is deze middelen op een veilige manier in te zetten, zelfs bij kritieke patiënten.
Dit artikel is op 17-9-2019 gepubliceerd en is geschreven namens Vrienden Diergeneeskunde, door de specialisten van de afdeling "Vogels en Bijzondere Dieren" van de Universiteit Utrecht; Schrijvers: M.M.C. Heuvelmans, Dr. Yvonne van Zeeland en Dr. Nico Schoemaker. Dit artikel is met toestemming beschikbaar gesteld voor Avonturia de Vogelkelder, met als doel de kennis en informatie van onderzoeken en vogelspecialisten te delen met de echte doelgroep, papegaaienliefhebbers, om het welzijn van papegaaien te verbeteren in Nederland, België en de rest van de wereld.
Wist u dat u ook kunt bijdragen aan onderzoek en het welzijn van papegaaien? Vrienden Diergeneeskunde is het goede doel van de faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht. Zij zetten zich in voor wetenschappelijk onderzoek om het welzijn en de gezondheid van papegaaien te verbeteren. U kunt doneren via de website van Vrienden Diergeneeskunde: doneer direct. Alle opbrengsten gaan naar het onderzoek papegaaienwelzijn.
