Vogel UV-lamp of Zonlicht?

Voor vogels is de juiste vogellamp of toegang tot direct zonlicht (zonder tussenkomst van glas) zeer belangrijk. Niet alleen is de juiste UV-verlichting belangrijk voor het zicht, maar ook voor de gezondheid. Het is belangrijk dat de verlichting van vogels voldoet aan meerdere eisen. Een vogellamp dient zowel voldoende UV-A als UV-B straling af te geven, daarnaast dient de lamp ook een hoge frequentie te hebben. Naast deze 3 eisen, heeft het de voorkeur als de lamp natuurlijk ook gewoon licht en warmte af geeft. Elke van deze 5 factoren welke belangrijk zijn in verlichting bij vogels zullen we behandelen in dit artikel. Deze feiten zijn niet alleen van toepassing op kromsnavels zoals parkieten en papegaaien, maar op bijna alle soorten vogels; zoals bijvoorbeeld ook tropische vogels en Europese cultuurvogels.

Knipperende verlichting

Laten we even helemaal bij de basis beginnen. Een lamp zoals bijvoorbeeld een TL lamp (niet specifiek voor vogels) aangesloten op ons stroomnetwerk, is vergelijkbaar met een discobal voor vogels. Ons stroomnetwerk is namelijk een 50hz stroomnetwerk, dat betekend dat er 50 x per seconde stroom door de lamp heen gaat. Oftewel een lamp knippert 50 keer per seconde, maar wij mensen merken daar gelukkig (vrijwel) niks van. Dit komt omdat een mens meestal maar 50 tot maximaal 60hz kan waarnemen, oftewel 50 tot 60 frames per seconde. Er zijn dus wel mensen die lampen (heel lichtjes) kunnen zien knipperen, vaak zijn dat ook de mensen die hoofdpijn krijgen van bijvoorbeeld TL-verlichting op het kantoor waar ze de hele dag zitten.

De drempel waarop je een lichtbron als constante lichtbron waarneemt, zonder flikkering, wordt ook wel de ‘’Critical Flicker Fusion Rate’’ genoemd, oftewel de CFFR. Echter wist je dat een vogel véél meer en véél sneller ziet dan mensen? De kip heeft een van de laagste CFFR van alle vogels, namelijk 71,5 tot 74 hertz, maar sommige vogel soorten hebben een CFFR tot wel 145 hertz! Het aantal hertz wat een vogel kan zien verschilt per soort, maar ook per individu. ELKE vogel ziet een normale TL lamp dus knipperen. Ik neem aan dat je wel voor kan stellen dat het geen pretje is als je de hele dag naar een discobol kijkt! Toch? Een goede vogellamp heeft daarom een hoge frequentie (soms zelfs tot wel 20.000 hz per seconde) waardoor een vogel de lamp nooit zal zien knipperen. Het is voor de vogel een constante lichtbron.

UV-A straling voor het zicht

Om het zicht van een vogel compleet te maken, mag UV-A licht niet ontbreken. UV-A straling (afkomstig van de zon) kunnen wij als mens NIET waarnemen, maar een vogel ziet UV-A straling. Wij mensen zien 3 basiskleuren (groen, rood en blauw), maar een vogel ziet nog een 4e kleur, namelijk UV-A licht. Hierdoor ziet een vogel niet alleen meer kleuren, maar ook kleuren combinaties en patronen die wij met onze ogen nooit waar kunnen nemen. Er zijn stoffen die UV-A licht weerkaatsen en dus oplichten wanneer er UV-A licht op schijnt. Zo kan een zwarte vogel bijvoorbeeld zéér kleurrijk zijn, alleen wij mensen kunnen dat niet zien, vogels wel! Zo kunnen vogels door middel van UV-A licht makkelijker hun partner herkennen, maar ook rijpe zaden en vruchten herkennen, die bevatten een wasachtig laagje welke UV-A licht weerkaatsen.

UV-A straling zorgt er dus eigenlijk voor dat vogels alle kleuren kunnen zien die ze van nature ook kunnen zien. Een vogel in huis, zonder zonlicht, ziet dus niet alles. Je kan het een beetje vergelijken met kleurenblindheid, of een vertroebelende laag op ons netvlies, waardoor we minder of slecht zien. Wanneer de vogel beschikking heeft tot zonlicht of een vogellamp met UV-A verlichting kan de vogel dus wél alles zien zoals het zou moeten.

UV-A straling heeft meerdere voordelen voor vogels:

• Verbeterd Zicht: Alle kleuren kunnen zien zoals ze van nature horen te zien.
• Partner: Partnerkeuze is gebaseerd op zicht, verschil tussen man en pop is duidelijker met UV-A licht.
• Kweek: Niet alleen de partner, maar ook eieren en jongen worden beter herkend.
• Eetlust: Herkennen van rijpe zaden en vruchten door middel van een wasachtig laagje.
• Gedrag: Meer rust en minder stress, beter zicht en een vogel zal ook minder snel schrikken en plukken.

UV-B straling voor vitamine D3

De stuitklier, wie kent hem niet? Vogels hebben op hun rug vlak voor de staart een stuitklier zitten, hieruit komt een vettige substantie welke ze over de veren heen poetsen. Sommige soorten vogels hebben geen stuitklier maar speciale donsveren, welke verpoederen en hetzelfde effect geven. Deze vetachtige laag op de veren zorgt er voor dat de veren in goede conditie blijven, glanzen en waterafstotend zijn. Bij sommige vogelsoorten kan dit ook stinken, om roofdieren af te schrikken. Maar dit laagje waarmee ze hun veren insmeren heeft nog een hele andere belangrijke functie, hier zit namelijk een voorloper van vitamine D3 in. Al in 1931 ontdekte wetenschapper "Hou" het belang van de stuitklier voor de aanmaak van vitamine D3 en de opname van calcium, door onderzoek bij kippen.

Door middel van UV-B straling wordt de vitamine D3 geactiveerd welke zich in het laagje op de veren bevindt. Wanneer een vogel zijn veren gaat poetsen, krijgt hij dus door zonlicht (UV-B straling) geactiveerde vitamine D3 binnen via zijn snavel. Waarom is dit nou zo mega belangrijk? Een vogel kan geen calcium opnemen zonder vitamine D3. En laat calcium nou juist zo belangrijk zijn voor vogels, niet alleen voor de groei en de botten, maar ook de veren en eieren hebben calcium nodig. Calciumtekort is een van de meest voorkomende problemen bij vogels, met name bekend bij grijze roodstaart papegaaien.

Wanneer vitamine D3 op de natuurlijke manier is aangemaakt door middel van UV-B straling, kan dit NIET schadelijk zijn bij een overschot. Het lichaam kan deze natuurlijke vitamine D3 namelijk regulieren en deactiveren, deze kan het lichaam verlaten als er voldoende calcium aanwezig is. Zodoende kan een vogel welke de gehele dag in de zon zit, of onder een vogellamp, geen vitamine D3 overdosering oplopen, omdat het eventuele overschot door het lichaam vanzelf afgevoerd wordt. Indien er voldoende calcium aanwezig is in het lichaam, maakt het lichaam een stofje aan genaamd PTH (Bijschildklierhormoon), welke het actieve vitamine D3 weer omzet in niet-actieve vitamine D3.

Symptomen van calcium te kort:

• Legnood
• Slechte eieren, zwakke schaal
• Spierzwakte
• Slecht verenpak
• Neurologische problemen
• Skelet deformaties van jonge vogels
• Bij een groot tekort kan er ook botontkalking optreden.

Waarom kan je dan niet gewoon vitamine D3 in voeding geven?

In theorie zou het kunnen, maar in de praktijk is het eigenlijk onmogelijk en daarnaast kan het ook gevaarlijk zijn. Dit heeft niet een simpele reden, maar een reeks van meerdere factoren welke onmogelijk goed te krijgen zijn. Wanneer je vitamine D3 aan de voeding van je vogel zou toevoegen, is dat namelijk helemaal niet te doseren. Vitamine D3 "vervliegt" namelijk, het heeft een korte houdbaarheid. Er zijn 2 soorten vitamine D3 op de markt, normale en gestabiliseerde vitamine D3. Een tekort een vitamine D3 is schadelijk, maar een overschot (vergiftiging) van vitamine D3 is ook mogelijk. Vitamine D3 die via het dieet wordt opgenomen (niet-natuurlijke vorm) is minder effectief dan Vitamine D3 die gemaakt wordt via UVB straling en kan bij overdosering zelfs gevaarlijk zijn.

Van vitamine D3 in voeding kan een vogel maar ongeveer 60% opnemen in het bloed, in tegenstelling tot de natuurlijke vitamine D3 door UV-B straling (100% opname). Daarnaast vervliegt vitamine D3 welke toegevoegd is aan diervoeding. Je moet exact weten wanneer het product is geproduceerd, vervolgens uitrekenen hoeveel werkzame vitamine D3 er nog in zou kunnen zitten (niet veilig, voorkeur is testen, wat onmogelijk is als normaal persoon, daar heb je de apparatuur niet voor in huis). Echter zit ook in het verval van vitamine D3 verschil.

• Vitamine D3 welke gestabiliseerd is verliest 10 tot 30 % van zijn activiteit in 4 tot 5 maanden na productie, op kamertemperatuur in complete diervoeding.
• Vitamine D3 (niet gestabiliseerd) verliest 31 % van zijn activiteit in 12 weken na de productie (dan ligt het product vaak nog niet eens in de winkel).
• Vitamine D3 (niet gestabiliseerd) in combinatie met spoormineralen premix verliest 66 % van zijn activiteit na 6 weken! (Dus voordat dit product in de winkels ligt, is de vitamine D3 eigenlijk al weg!)

Je kan dus geen vitamine D3 met mineralen samen in een potje kopen, dat werkt niet! Dan zijn er nog twee belangrijke factoren welke we niet moeten vergeten. Deze NIET natuurlijke vitamine D3 kan maar voor ongeveer 60% worden opgenomen. Dus dit percentage moet je nog afhalen van bovenstaande cijfers. Maar dan ben je er nog LANG niet, je moet namelijk ook weten hoeveel gram je vogel per dag eet, hoeveel vitamine D3 zit er in? Is de vitamine D3 gestabiliseerd? Wanneer is het geproduceerd? Maar dan komt het belangrijkste, we weten NIET hoeveel calcium een vogel precies nodig heeft, dit verschilt namelijk per vogelsoort! Om dit te weten te komen dienen de bloedwaardes van vogels in de natuur, per vogelsoort, nauwkeurig gemeten te worden op calcium gehaltes. Dan zijn we er nog steeds niet... maar volgens mij is het al wel duidelijk toch...? Er is maar één veilige manier voor de juiste hoeveelheid vitamine D3 en calcium opname, en dat is direct zonlicht, of een goede vogel UV-Lamp! (UV-B straling gaat niet door glas heen!)

Symptomen van Vitamine D3 overdosering door supplementen (onderzoek Kumar, R. in 2017):

• Suf
• Verminderde voedsel en water opname
• Rusteloos
• Uitgedroogd
• Zwak
• Stijve gewrichten

Warmte

De 4e belangrijke factor in een vogellamp, of de omgeving, is de warmte. Om vitamine D3 te activeren op de veren is namelijk niet alleen UV-B straling nodig, maar ook warmte. In de 1e fase maakt UV-B straling van de niet-actieve vitamine D3, een pre-vitamine D3. In de tweede fase, door middel van warmte, wordt deze vitamine D3 omgezet in actieve vitamine D3. Deze warmte kan natuurlijk op verschillende manieren, de omgeving van je vogel (verblijf) verwarmen, of de vogels lekker onder de zon laten zitten, of een UV-lamp nemen welke ook warmte afgeeft. Je snapt uiteraard wel dat de laatste 2 opties (Zon of UV-Lamp) over het algemeen het meeste effect hebben, want die zijn vaak warmer dan de kamer temperatuur. Bij lagere temperaturen wordt er beduidend minder vitamine D3 geactiveerd. Vervolgens wordt deze geactiveerde vitamine D3 opgenomen door de lever (3e fase) en gaat door de nieren (4e fase) uiteindelijk naar de bloedbaan (onderweg voegen de lever en nieren nog elementen toe). Vanaf dit punt kan er calcium opgenomen worden.

Het licht zelf (kleuren)

Naast de bovengenoemde 4 belangrijke factoren in een vogellamp is er nog een laatste (5e) factor, het (gewone) licht zelf. We hebben het hier dan over het normale zichtspectrum, die wij als mens ook zien, namelijk de kleuren tussen de 400 en 700 nanometer (zoals de basiskleuren groen, rood en blauw). Met bijna elke lamp kan je deze kleuren wel zien, maar met de een net wat mooier en beter als met de andere lamp natuurlijk! Als wij als mens alle kleuren kunnen zien wanneer een lamp aan staat (binnen het normale zichtspectrum van 400 tot 700 nanometer) dan kunnen we er vanuit gaan dat een vogel dat ook ziet.

Conclusie: Een vogel heeft direct zonlicht nodig, zonder tussenkomst van glas. Indien dit niet aanwezig is, dient de vogel voorzien te worden van een UV-lamp met de volgende factoren: Hoog frequent, UV-A Straling, UV-B straling en daarnaast ook Warmte en Licht. De laatste 2 factoren kunnen ook op een andere manier aangeboden worden, maar de voorkeur is een alles in één lamp, zodat dit echt de zon na bootst.

Welke lampen zijn dan geschikt?

De zon zelf is uiteraard het allerbeste! Zit jou vogel niet buiten met direct zonlicht? Dan heb je natuurlijk wel een UV-lamp nodig. Hier gaan we verder in dit artikel niet al te diep op in, aan de hand van bovenstaande gegevens, zou je zelf goed kunnen beoordelen of een lamp geschikt is of niet. De meest geschikte lamp hangt ook deels van de situatie (omgeving) en vogelsoort af. Wel is het belangrijk dat een vogel ook kan schuilen, dus voorzie de kooi ook van een schaduwplek. Zodat de vogel in de schaduw kan zitten, mocht de vogel dat wensen. In de toekomst zal er nog een uitgebreid artikel komen over de verschillen tussen de lampen welke verkrijgbaar zijn op de markt. Hiervoor moeten we nog diverse merken testen, gedurende lange periodes, dus dit zal helaas niet op korte termijn zijn. Wel hebben wij al een aantal lampen getest in de afgelopen jaren, door middel van speciale UV-meters, hieruit kwamen tot nu toe de Back Zoo Nature Bird Sun en de Lucky Reptile Bright Sun veruit als beste uit de test. Deze lampen geven niet alleen de meeste UV-straling af, maar ook het meeste licht en warmte, door middel van het door Philips ontwikkelde voorschakelapparaat speciaal voor deze lampen, zijn de lampen 30% energiezuiniger en "flicker-free". Meer en uitgebreidere informatie zal later volgen...

Hoe lang moet een vogellamp branden per dag?

Een vogellamp dient gewoon de gehele dag aan te staan! De zon gaat ook nooit uit, zelfs met bewolking of een dicht bladerdak komt er nog een gedeelte UV-straling doorheen. Een vogel heeft voor zijn zicht gewoon de hele dag UV-A straling nodig. Daarnaast kan een overschot aan actieve vitamine D3 door middel van UV-B straling op natuurlijke manier weer gedeactiveerd worden en het lichaam verlaten. Indien de vogel gewoon in de huiskamer of buiten het broedseizoen zit, dan is dit circa 10 tot 12 uur licht per dag. In de aanloop van, of tijdens, het broedseizoen mag het aantal lichturen verhoogd worden naar circa 15 uur per dag.

MythBusters (UV-C)

©Avonturia de Vogelkelder B.V.
Geschreven door Jesse van Es en Dierenarts / Vogelarts Aniek Zandleven (MSc).
Gepubliceerd op 2-7-2020.
Laatste wijziging op 12-10-2021.

Gebaseerd op vele jaren onderzoek, kennis, ervaring en wetenschappelijke artikelen, Bronnenlijst:

1. JAY WITHGOTT (2000) Taking a Bird’s-Eye View...in the UV; Recent studies reveal a surprising new picture of how birds see the world BioScience • October 2000 / Vol. 50 No. 10
2. J Sayers, AM Hynes, SJ Rice, P Hogg, JA Sayer, (2013) Searching for CYP24A1 mutations in cohorts of patients with calcium nephrolithiasis, OA Neprology 2013 May 01;1(1):6
3. Rie B. Jäpelt* and Jette Jakobsen (2013) Vitamin D in plants: a review of occurrence, analysis, and biosynthesis , Frontiers in Plant Science · May 2013| Volume 4 | Article 136 |
4. MICHAEL F. HOLICK, PH.D., M .D, (1981) The Cutaneous Photosynthesis of Previtamin D3: A Unique Photoendocrine System, THE JOURNAL Of INVESTIGATIVE DERMATOLOGY, 76:51-58, 1981. Vol 77, No1
5. M. Stanford (2006) Effects of UVB radiation on calcium metabolism in psittacine birds, Veterinary Record (2006) 159, 236-241
6. Megan K. Watson, DVM, MS, and Mark A. Mitchell, DVM, MS, PhD, Dip. ECZM (Herpetology) (2014) VITAMIN D AND ULTRAVIOLET B RADIATION CONSIDERATIONS FOR EXOTIC PETS, Journal of Exotic Pet Medicine 23 (2014), pp 369–379
7. Ana Flávia Quiles Marques Garcia, Alice Eiko Murakami*, Cristiane Regina do Amaral Duarte, Iván Camilo Ospina Rojas, Karla Paola Picoli and Maíra Mangili Puzotti (2013) Use of Vitamin D3 and Its Metabolites in Broiler Chicken Feed on Performance, Bone Parameters and Meat Quality, Asian-Aust. J. Anim. Sci. Vol. 26, No. 3 : 408-415 March 2013
8. Ad Rijnberk, H.W.De Vries (1995) Medical History and Physical Examination in Companion Animals, ISBN 9780792330387 Verschijningsdatum 31 mrt. 1995
9. Daniel Bikle, M.D., PhD (2017) Vitamin D: Production, Metabolism, and Mechanisms of Action [Updated 2017 Aug 11]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278935/
10. Harrison's Bird Foods (2005) Calcium metabolism in grey parrots ; Book
11. Jannika E. Boström, Nicola K. Haller, Marina Dimitrova, Anders Ödeen, Almut Kelber (2017) The flicker fusion frequency of budgerigars (Melopsittacus undulatus) revisited, J Comp Physiol A (2017) 203:15–22 DOI 10.1007/s00359-016-1130-z
12. W. J. CROZIER AND ERNST WOLF (1940) THE SIMPLEX FLICKER THRESHOLD CONTOUR FOR THE ZEBRA FINCH, The Journal of General Physiology Received for publication, November 30, 1940
13. Thomas J. Lisneya, Diana Rubenea, Jani Rózsaa, Hanne Løvlieb,Olle Håstadc,d, Anders Ödeena, (2011) Behavioural assessment of flicker fusion frequency in chicken Gallus gallus domesticus, Vision Research 51 (2011) 1324–1332
14. Hou, H. C, (1931). Relation of preen gland of birds to rickets. Chinese J. Physiol. 5:11-18.
15. Schneider, J. (1986). In Proc. of the NFIA Nutrition Institute, p. 1, Ames, Iowa
16. Hirsch, A. (1982). Vitamins - The Life Essentials, P. 1. National Feed Ingredients Association, Des Moines, Iowa
17. Kumar, R.; Brar, R. S.and Banga, H. S. (2017) Hypervitaminosis D3 in broiler chicks: histopathological, immunomodulatory and immunohistochemical approach, IJVR, 2017, Vol. 18, No. 3, Ser. No. 60, Pages 170-176
18. https://www.dsm.com/markets/anh/en_US/Compendium/poultry/vitamin_D.html